Bài 28: Vấn đề tổ chức lãnh thổ công nghiệp

Tổ chức lãnh thổ công nghiệp có vai trò đặc biệt quan trọng đối với quá trình đổi mới kinh tế – xã hội của nước ta. Đây là một trong những công cụ hữu hiệu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Vậy có những hình thức tổ chức lãnh thổ nào và nhân tố nào ảnh hưởng đến tổ chức lãnh thổ công nghiệp? Chúng ta cùng đến với bài học ngay sau đây.

A. Kiến thức trọng tâm

1. Khái niệm

Tổ chức lãnh thổ công nghiệp là sự sắp xếp, phối hợp giữa các quá trình và cơ sở sản xuất công nghiệp trên một lãnh thổ nhất định để sử dụng hợp lí các nguồn lực sẵn có nhằm đạt hiệu quả cao về các mặt kinh tế, xã hội và môi trường.

2. Các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng tới tổ chức lãnh thổ công nghiệp

a. Các nhân tố bên trong

Vị trí địa lí
Tài nguyên thiên nhiên: khoáng sản, nguồn nước, tài nguyên khác.
Điều kiện kinh tế – xã hội: Dân cư và lao động, trung tâm kinh tế và mạng lưới đô thị, điều kiện khác (vốn, nguyên liệu…)

b. Các nhân tố bên ngoài

Thị trường
Hợp tác quốc tế: vốn, công nghệ và tổ chức quản lí.

3. Các hình thức chủ yếu về tổ chức lãnh thổ công nghiệp

Hình thức tổ chức	Khái niệm	Đặc điểm	Quy mô
Điểm công nghiệp	Là hình thức tổ chức đơn giản nhất, trên đó gồm 1, 2, 3 xí nghiệp được phân bố ở nơi gần nguồn nguyên, nhiên liệu.	– Gồm nhiều xí nghiệp phân bố lẻ tẻ, phân tán. – Nằm cùng với một điểm dân cư. – Phân công lao động về mặt địa lý, các xí nghiệp độc lập về kinh tế có công nghệ sản phẩm hoàn chỉnh.	Quy mô nhỏ
Khu công nghiệp	Là khu vực có ranh giới nhất định, có kết cấu hạn tầng tương đối tốt và sản phẩm có khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.	– Có ranh giới rõ ràng. – Vị trí địa lý thuận lợi, không có dân sinh sống. – Tập trung nhiều các xí nghiệp công nghiệp, hợp tác sản xuất cao. – Chi phí sản xuất thấp, các sản phẩm để tiêu dùng trong nước hoặc xuất khẩu. – Được hưởng các chính sách ưu tiên của Nhà nước.	– Diện tích 50ha trở lên đến vài trăm ha. – Gồm nhiều xí nghiệp liên kết với nhau nên có số lượng công nhân nhiều và có tay nghề.
Trung tâm công nghiệp	Là hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp ở trình độ cao, là khu vực tập trung công nghiệp gắn với đô thị vừa và lớn.	– Gồm nhiều điểm công nghiệp, khu công nghiệp có mối quan hệ chặt chẽ về qui trình, công nghệ. – Có các xí nghiệp nòng cốt (hạt nhân), các xí nghiệp bổ trợ, phục vụ. – Là nơi ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ tiên tiến. – Nơi có cư dân sinh sống, cơ sở hạn tầng vật chất tương đối đồng bộ.	– Qui mô lớn. – Có tầm ảnh hưởng khá lớn đối với nền kinh tế của quốc gia đó.
Vùng công nghiệp	Đây là hình thức cao nhất của tổ chức lãnh thổ công nghiệp. Có hai loại: – Vùng nghành: là tập hợp về lãnh thổ các xí nghiệp cùng loại => Đơn ngành. – Vùng tổng hợp: gồm các xí nghiệp, cụm công nghiệp, khu công nghiệp, trung tâm công nghiệp có mối quan hệ chặt chẽ với nhau => Đa ngành.	– Bao gồm các hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp khác nhau, có mối quan hệ mật thiết với nhau. – Có ngành công nghiệp chủ chốt, chuyên môn hóa cao. – Các ngành phục vụ bổ trợ.	– Vùng công nghiệp phân bố trên một qui mô lãnh thổ rộng lớn. – Có tầm ảnh hưởng lớn nền kinh tế trong nước và sức hút với khu vực và thế giới.