Đề bài: Phân tích hình ảnh bãi cát và người đi trên bãi cát để thấy được tâm trạng bi phẫn của Cao Bá Quát
Bài làm:
Bài mẫu số 1:
Tác giả Cao Bá Quát là một nhà thơ nổi danh tài hoa và khí phách, một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của ông là Sa hành đoản ca (Bài ca ngắn đi trên bãi cát). Đây là một bài thơ có rất nhiều ý nghĩa biểu tượng sâu sắc thể hiện được tâm trạng chán ghét của nhà thơ trước tình cảnh đương thời.
Cao Bá Quát (1809-1855), tự là Chu Thần, hiệu Cúc Đường Mẫn Hiên, quê ở làng Phú Thị, huyện Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh, ông sinh ra trong một gia đình có truyền thống khoa bảng. Thời nhỏ Cao Bá Quát đã nổi tiếng bởi sự tài giỏi thông minh, tham gia khoa cử từ sớm nhưng lận đận, mãi đến năm 23 tuổi mới đỗ cử nhân, 9 năm tiếp theo ông kiên trì theo đổi kỳ thi hội nhưng không đỗ, năm 34 tuổi được giữ một số chức quan nhỏ. Tuy nhiên vì tính cách phóng khoáng, nên ông đã phải chịu nhiều những hậu họa nghiêm trọng. Con người Cao Bá Quát có thể gói gọn trong hai chữ tài hoa và khí khách, bởi sự học rộng biết nhiều, chữ viết đẹp, tính cách phóng túng, tự do, cá tính luôn tìm cách đổi thay xã hội từ túng, lạc hậu. Ông có số lượng tác phẩm rất khổng lồ, tuy nhiên đã bị tiêu hủy phần lớn, nội dung xuyên suốt trong các sáng tác bao gồm phê phán chế độ phong kiến trì trệ bảo thủ, thể hiện tư tưởng đổi mới có tính chất tự phát.
Bài thơ Sa hành đoản ca chính là minh chứng rõ ràng nhất cho hai nội dung kể trên, được sáng tác vào một trong những lần Cao Bá Quát vượt qua các tỉnh miền Trung cát trắng vào Huế để thi Hội. Bài thơ được viết theo thể hành, thể thơ tự do, không gò bó vần điệu, hình thức số câu số chữ.
Mở đầu bài thơ là hình ảnh bãi cát dài được tập trung tái hiện trong câu thơ mở đầu:
“Bãi cát dài lại bãi cát dài”
Tác giả đã sử dụng kết hợp nhiều biện pháp nghệ thuật, bao gồm biện pháp lặp từ “bãi cát” kết hợp với tính từ “dài” tạo ấn tượng về sự mênh mông, bao la, vô tận của bãi cát , từ “lại” khơi gợi cảm giác về sự liên tiếp, lặp lại. Điều đó gợi cho người đọc hình ảnh một bãi cát tựa hoang mạc khô cằn xa tít tắp, không có điểm dừng. Bãi cát dài ấy cũng là con đường cùng, thể hiện qua hai câu ở gần cuối bài thơ:
“Phía bắc núi Bắc núi muôn trùng
Phía nam núi Nam sóng muôn đợt”
Có thể thấy bãi cát rộng lớn như hoang mạc ấy lại bị bao quanh bởi “núi muôn trùng” và “sóng muôn đợt”, cuối cùng nơi đây trở thành điểm cùng không lối thoát cho người đi trên ấy. Hình ảnh bãi cát dài và con đường cùng này vừa mang ý nghĩa tả thực về con đường mà tác giả đi qua để vào kinh đô Huế thi Hội, vừa mang tính biểu tượng cho con đường đời nhọc nhằn, là con đường công danh toàn bế tắc, cũng là con đường tiến thân không lối thoát của các trí thức đương thời trong đó có tác giả.
Ngoài hình ảnh bãi cát thì bài thơ chủ yếu tập trung vào hình ảnh của người đi đường và tâm trạng phẫn uất của Cao Bá Quát. Điều ấy thể hiện rất rõ trong những câu thơ đầu như sau:
“Bãi cát dài lại bãi cát dài,
Đi một bước như lùi một bước.
Mặt trời đã lặn, chưa dừng được,
Lữ khách trên đường nước mắt rơi.
Không học được tiên ông phép ngủ,
Trèo non, lội suối, giận khôn vơi!”
Hành trình đi trên bãi cát quả thực rất vất vả, bước đến đâu cát lún chân đến đó, nặng nề, khó nhọc, dù bước về phía trước nhưng lại cứ tưởng như đang đi lùi. Hơn thế nữa khi mặt trời xuống núi vạn vật đều đã nghỉ ngơi, chỉ có người đi trên bãi cát vẫn phải tiếp tục tiến bước mà không được dừng, bởi con đường này vất vả gian nan quá, họ phải tận dụng tối đa thời gian để nhanh chóng thoát ra khỏi khung cảnh như không lối thoát khiến người ta chán nản này. Chính vì sự mệt mỏi trong cái hành trình vất vả ấy, nên người khách lữ hành đã bộc lộ tâm trạng của mình, trước hết là ở hình ảnh “nước mắt lã chã rơi”, thể hiện sự cay đắng, tủi cực đến vô cùng của người khách bộ hành trên con đường quá gian nan vừa xa xôi vừa mịt mờ của mình. Cụm từ “bao giờ ta hết ta oán”, là một câu hỏi nhấn mạnh sự giận dữ, sự chán nản, sự ngao ngán khi cứ phải hành xác trên cái con đường dài tít tắp, và dường như chẳng bao giờ kết thúc ấy.
Trong những câu thơ tiếp, tác giả tiếp tục thể hiện cái nhận thức của mình về việc theo đuổi công danh:
“Xưa nay, phường danh lợi,
Tất tả trên đường đời.
Đầu gió hơi men thơm quán rượu,
Người say vô số, tỉnh bao người?”
Cao Bá Quát nhận ra rằng, công danh cũng chính là danh lợi và người theo đuổi công danh chính là “phường danh lợi”, thái độ của tác giả ở đây là sự mỉa mai coi thường. Hơn thế nữa công danh còn là một thứ rượu, với men say đầy cám dỗ, cho nên tác giả gọi người theo đuổi công danh được nhận thức là người say bị hơi men dẫn dắt, không tỉnh táo, không ý thức được việc mình làm, thể hiện thái độ phê phán với người theo đuổi công danh. Cao Bá Quát đã tỏ thái độ phê phán, coi thường con đường theo đuổi công danh vô nghĩa, đồng thời cũng phê phán chính bản thân mình là một trong những con người mê muội ấy.
Sau tất cả những nhận thức trên, Cao Bá Quát đi đến kết luận riêng cho bản thân:
“Bãi cát, bãi cát dài ơi!
Tính sao đây? Đường bằng mờ mịt,
Đường ghê sợ còn nhiều, đâu ít?
Hãy nghe ta hát khúc “đường cùng”,
Phía bắc núi Bắc, núi muôn trùng,
Phía nam núi Nam, sóng dào dạt.
Anh đứng lam chi trên bãi cát?”
“Tính sao đây?” là câu hỏi tác giả tự thức tỉnh bản thân mình, để đưa ra một lựa chọn dứt khoát, thì đến câu hỏi cuối bài lại chính là câu trả lời của chính tác giả “Anh còn đứng là chi trên bãi cát?”, chốn công danh nhiều thị phi, mờ mịt, là chốn cùng đường của kẻ sĩ, liệu còn đáng để theo đuổi, tác giả đã tự thôi thúc bản thân phải rời khỏi chốn đó, thoát ra cái cục diện bế tắc, gian nan tựa bãi cát vô tận kia.
Bài thơ Sa hành đoản ca thể hiện sự ghét bỏ đối với con đường danh lợi mịt mờ, đầy bế tắc của xã hội đương thời, đồng thời bày tỏ niềm ao ước được thay đổi cuộc sống, bước ra khỏi cái vòng luẩn quẩn chán chường ấy. Thể ca hành tự do đã thể hiện xuất sắc tâm tính phóng khoáng, cá tính, thích tự do của Cao Bá Quát trên nhận thức về con đường công danh đầy khó nhọc, vất vả của mình và của những kẻ sĩ đương thời.
Bài mẫu số 2:
Cao Bá Quát là một nhà thơ nổi tiếng của nền văn học Việt Nam, ở ông hiện lên hai phẩm chất rất cao đẹp ấy là sự tài hoa và khí phách. Ông có rất nhiều các sáng tác thơ, văn cả chữ Hán và Nôm khác nhau. Tuy nhiên, phần lớn đã bị thiêu hủy và thất lạc qua năm tháng, nay chỉ còn một số ít còn sót lại. Trong đó, bài hành Sa hành đoản ca là một trong những tác phẩm thể hiện vừa vặn cái tài hoa và khí phách của nhà thơ. Đây là một bài hành có nhiều ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, nói lên cái nỗi ngán ngẩm trước thế sự đầy bí bách, khuôn khổ quá cứng nhắc của xã hội phong kiến xưa.
Bài thơ có hai hình tượng chính làm nên nội dung của bài đó là hình ảnh bãi cát và hình ảnh người đi trên bãi cát. Mở đầu đó là hình ảnh của bãi cát như sau:
“Bãi cát dài, lại bãi cát dài,
Đi một bước như lùi một bước.”
Ta có thể mường tượng ra một khung cảnh mênh mông tận cùng, đó là những bãi cát vàng trải dài, hết bãi này lại tới bãi kia tưởng như chẳng có điểm dừng. Đứng trên đó ta không thể thẩy điểm đầu, cũng mù mờ điểm cuối, có cảm giác đây là một hoang mạc, khô cằn, dấy vào tâm trí con người một sự bất lực, chán nản không thôi. Đặc biệt là cái hình ảnh bước chân trên cát “Đi một bước như lùi một bước”, rõ ràng là chân vẫn miệt mài tiến về phía trước, ấy vậy mà tác giả lại có cảm tưởng như đang lùi lại, đôi chân lún dưới cát khiến từng bước đi thêm nặng nề, bãi cát lại càng trở nên dài hơn, quãng đường vượt ra khỏi bãi cát càng trở nên xa vời.
Không chỉ có hình ảnh bãi không thôi mà khung cảnh xung quanh bãi cát cũng đóng góp một phần to lớn khiến bãi cát vốn đã dài đằng đẵng như hoang mạc ấy trở thành con đường cùng trong tầm mắt của người khách bộ hành. Điều đó thể hiện trong những câu thơ gần cuối của bài thơ như sau:
“Hãy nghe ta hát khúc “đường cùng”,
Phía bắc núi Bắc núi muôn trùng,
Phía nam núi Nam sóng muôn đợt.”
Trong miêu tả của Cao Bá Quát, bãi cát ấy dường như bị bao quanh bởi một bên là “núi muôn trùng”, một bên là biển với “sóng muôn đợt”. Hai cái quang cảnh ấy như kìm kẹp người khách bộ hành ở giữa một đám cát vàng bao la, không có điểm dừng, buộc người khách phải đi tiếp, bởi chẳng có lối thoát nào ở đây. Nhưng đi tiếp ta thấy được gì, chỉ có những bãi cát nối dài tưởng mãi mãi, thế có khác nào con “đường cùng” trong khúc hát của Cao Bá Quát đâu. Những hình ảnh ấy một phần là cảnh tả thực con đường đi vào Huế tham gia kỳ thi Hội, lấy công danh của Cao Bá Quát, lúc phải băng qua các tỉnh miền Trung, cát trắng cả tâm hồn. Nhưng sâu sắc hơn cả là cái ý nghĩa biểu tượng mà nhà thơ gửi vào bãi cát, đó là con đường công danh đầy gian khổ, bế tắc và mờ mịt của những nhân sĩ đương thời, nhưng không có cách nào khác họ vẫn buộc phải bước trên con đường tiến mà như lùi ấy.
Hình ảnh bãi cát đã như vậy, nhưng hình ảnh người đi trên bãi cát lại còn cho ta những cái nhìn biểu tượng sâu sắc hơn cả.
“Bãi cát dài lại bãi cát dài,
Đi một bước như lùi một bước.
Mặt trời đã lặn, chưa dừng được,
Lữ khách trên đường nước mắt rơi.
Không học được tiên ông phép ngủ,
Trèo non, lội suối, giận khôn vơi!”
Đọc thơ ta thấy sau cái hình ảnh bãi cát dài vô tận, đó chính là hình ảnh của người đi trên bãi cát. Từng bước chân vì lún cát, mà tưởng chừng tiến như lùi, hết sức khó khăn, gian khổ. Tuy cực khổ, vất vả thế nhưng lữ khách lại chẳng dám dừng bước dù mặt trời đã lặn, khi mà con người và thiên nhiên bắt đầu trở về trạng thái nghỉ ngơi. Bởi suy cho cùng, vốn dĩ trên một vùng cát rộng lớn, trống trải như vậy, con người có cảm giác cô đơn kèm theo đó là nỗi sợ hãi, sợ hãi cái không gian mịt mù không biết đâu là đường ra. Chính vì thế dù có khó khăn vất vả, họ cũng phải cố gắng hết sức để thoát ra khỏi cái chốn vô tận cát trắng ấy, thoát khỏi cái cảm giác hoang mang đang bủa vây quanh mình. Cái vất vả khổ cực đi trên cát thì chỉ có người đi trên đó mới có thể hiểu được và qua câu thơ “Lữ khách trên đường nước mắt rơi” thì ta lại càng thấm thía thêm điều ấy. Phải khó khăn thế nào, mà người đi đến nỗi rơi cả nước mắt, có khi là cả mồ hôi quyện vào nữa. Đó là những giọt nước mắt đầy cay đắng, thậm chí là cả sự phẫn nộ của nhà thơ. Cao Bá Quát uất ức vì phải đi con đường khổ sở, lại cũng chẳng học được cách vừa đi vừa ngủ cho bớt cực nhọc, ông cứ phải oằn mình mà nếm trải cái nỗi khổ đi trên cát. Giận, giận lắm! Nỗi hờn giận biết trút đâu cho hết!
Đi hết những câu thơ về việc đi trên cát, là những câu thơ về cái nhận thức của nhà thơ về con đường công danh trong cái xã hội vốn lạc hậu tù túng này.
“Xưa nay, phường danh lợi,
Tất tả trên đường đời.
Đầu gió hơi men thơm quán rượu,
Người say vô số, tỉnh bao người?”
Cao Bá Quát đã có một cái so sánh ngụ ý rất hay, nhà thơ cho rằng những con người đang theo đuổi đường công danh chính là những “phường danh lợi”, tức đi thi cử cốt cũng chỉ vì chút danh, chút lợi tầm thường, cũng chẳng khác các thể loại phường buôn bán, phường hát hò là mấy, cũng tất tả như nhau. Ý khinh miệt đã rõ ràng trong mặt chữ đến thế. Đối với Cao Bá Quát, công danh là một thứ rượu mạnh, nghe mùi có vẻ thơm ngon, khiến biết bao người say đắm, cứ mải mê chạy theo mãi, để được một lúc thưởng thức. Thế rồi hậu quả là người ta cứ mải mê nhấm nháp cái thứ rượu “công danh” đó, có người không tỉnh được, có người không muốn tỉnh, còn lại được bao người như Cao Bá Quát, say mãi rồi cũng tỉnh ra được. Ông phê phán những con người mải mê đường danh lợi mà không ý thức được những việc mình làm, rốt cuộc là có đáng hay không, và cũng là tự phê phán chính bản thân ông. Cao Bá Quát cũng từng mải mê với cái gọi là “công danh”, cũng cứ tất tả 9 lần vượt cát trắng vào Huế đi thi. Cuối cùng, khi đứng giữa một trời cát, nhà thơ đã tỉnh lại sau cơn mê, để hỏi một câu đầy thấm thía.
“Anh còn đứng làm chi trên bãi cát?”
Đó là một câu hỏi đầy hoang mang, không định hướng, cũng là một lời chất vấn cho cái sự u mê của bản thân mình. Nhà thơ đang tự thôi thúc bản thân phải bước ra khỏi cái chốn mờ mịt, gian nan ấy, cái nơi vốn chẳng còn đáng để cho những kẻ sĩ như ông phải cực nhọc theo đuổi nữa.
Bài thơ Sa hành đoản ca là một bài thơ hay, có nhiều ý nghĩa biểu tượng. Trước hết là cái nhìn đầy sáng suốt của Cao Bá Quát về con đường công danh mà bấy lâu biết bao kẻ sĩ tất tả theo đuổi. Đó là một con đường vô tận, vất vả và nhiều cay đắng, thứ mà nó mang lại đó chỉ là cái danh lợi đầy tầm thường, vốn chẳng xứng để theo đuổi thêm nữa. Bài thơ còn thể hiện cái khao khát thay đổi cuộc sống, được bước ra khỏi cái con đường chán chường ấy, để bước đi một con đường mới tốt đẹp hơn.
Bài thơ Bài ca ngắn đi trên bãi cát là tác phẩm nổi tiếng của Cao Bá Quát, bên cạnh bài làm văn Phân tích hình ảnh bãi cát và người đi trên bãi cát để thấy được tâm trạng bi phẫn của Cao Bá Quát, học sinh và thầy cô tham khảo thêm các bài làm văn mẫu khác như Cảm nhận Bài ca ngắn đi trên bãi cát, Về nhân cách nhà nho chân chính trong Bài ca ngắn đi trên bãi cát, Phân tích bài thơ Bài ca ngắn đi trên bãi cát, Phân tích hình ảnh bãi cát và người đi trên bãi cát để thấy được tâm trạng bi phẫn của Cao Bá Quát, hay cả phần Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát.
